Dane szczegółowe książki
Psychologia dysleksji / Krasowicz-Kupis, Grażyna
Autorzy
Tytuł
Psychologia dysleksji
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008
ISBN
978-83-01-15580-3
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wprowadzenie 11
Część pierwsza Pojęcie dysleksji 19
Rozdział 1. Dysleksja na tle trudności w uczeniu się 21
1.1. Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się 21
1.1.1. Kryterium rozbieżności 25
1.1.2. Kryterium heterogeniczności 26
1.1.3. Kryterium wyłączania 26
1.2. Typy specyficznych trudności w uczeniu się 27
Blok rozszerzający 1.1. Typy SLD według Rourke 29
1.3. Dysleksja jako specyficzne trudności w uczeniu się 31
Blok rozszerzający 1.2. Badania populacji z wyspy Wight 32
1.4. Dysleksja a dyskalkulia 36
1.5. Dysleksja a nadpobudliwość (ADHD) 40
1.6. Podsumowanie 44
Rozdział 2. Definicja dysleksji 46
2.1. Wprowadzenie 46
2.2. Definicje historyczne i/lub przełomowe 48
2.3. Definicje dysleksji stosowane w Polsce 52
2.4. Definicje współczesne - analiza porównawcza 54
Blok rozszerzający 2.1. Definicje dysleksji z ostatnich 10 lat 59
2.5. Definicja kryterialna czy opis kliniczny? 64
Blok rozszerzający 2.2. Opis dysleksji rozwojowej w ujęciu Marcina Szczerbińskiego 65
2.6. Obraz kliniczny dysleksji-objawy 67
Część druga. Mechanizmy i obraz kliniczny dysleksji 69
Rozdział 3. Przyczyny dysleksji 71
3.1. Pierwotne i wtórne przyczyny dysleksji rozwojowej 71
3.2. Najważniejsze teorie etiologiczne 72
3.2.1. Poglądy historyczne 72
3.2.2. Teoria genetyczna 74
Blok rozszerzający 3.1. Colorado Family Reading Study 79
3.2.3. Teorie neuroanatomiczne i neurofunkcjonalne 79
3.2.3.1. Badania anatomiczne szkoły bostońskiej i ich kontynuacja 80
3.2.3.2. Badania neurofunkcjonalne w dysleksji 84
3.2.4. Koncepcja deficytu wielkokomórkowego 89
3.2.4.1. System wielkokomórkowy a czytanie i pisanie 91
3.2.4.2. System wielkokomórkowy 93
3.2.4.5. Podsumowanie 93
3.2.5. Teoria deficytu móżdżkowego 95
3.2.6. Teoria hormonalna 97
3.2.7. Podsumowanie 99
3.3. Najważniejsze patomechanizmy dysleksji 100
3.3.1. Dysleksja jako skutek deficytów percepcyjno - motorycznych
(teoria Spionek) 100
3.3.2. Dysleksja jako skutek deficytów integracji percepcyjno-motorycznej (koncepcja Bogdanowicz) 104
3.3.3. Teoria deficytu werbalnego 106'
3.3.4. Teoria deficytu fonologicznego 109
3.3.4.1. Badania przekrojowe a deficyt fonologiczny w dysleksji 111
3.3.4.2. Rozwojowe badania longitudinalne a deficyt fonologiczny w dysleksji 112
3.3.4.3. Badania eksperymentalne skuteczności metod terapeutycznych a deficyt fonologiczny w dysleksji 112
3.3.4.4. Koncepcja deficytu reprezentacji fonologicznych Snowling 113
3.3.4.5. Podsumowanie 117
3.3.5. Teoria podwójnego deficytu 121
3.3.6. Teoria deficytu przetwarzania czasowego 126
3.4. Podsumowanie 129
Rozdział 4. Oblicza dysleksji rozwojowej 130
4.1. Różnice indywidualne w obrazie dysleksji 131
4.2. Najważniejsze typologie dysleksji 132
4.2.1. Dysleksja słuchowa i wzrokowa-klasyczna typologia Johnsona i Myklebusta 133
4.2.2. Dysleksja dysfonetyczna i dysejedetyczna Boder 135
4.2.3. Dysleksja typu P i typu L Bakkera136
4.2.4. Kliniczna typologia dysleksji Mattisa i współpracowników136
4.2.5. Dysleksja fonologiczna i powierzchniowa Castlesa i Colthearta oraz jej współczesne ujęcie 137
4.3. Dysleksja a płeć 142
4.3.1. Częstość występowania dysleksji a płeć 143
4.3.2. Podłoże neurobiologiczne różnic między płciami 144
4.3.3. Mechanizmy poznawcze i objawy dysleksji a pleć – badania własne 145
4.3.4. Pleć a radzenie sobie ze stresem dysleksji 150
4.3.5. Podsumowanie 150
4.4. Dysleksja a specyfika języka i systemu ortograficznego 151
4.5. Dysleksja a zdolności specjalne 153
Blok rozszerzający 4.1. Dysleksja a geniusz 153
4.6. Podsumowanie 158
Część trzecia. Dysleksja w kontekście społecznym 159
Rozdział 5. Związek dysleksji z funkcjonowaniem społeczno-emocjonalnym 161
5.1. Wprowadzenie 161
5.2. Dysleksja jako stres 163
5.2.1. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na zadaniu. 164
5.2.2. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na emocjach 165
5.2.3. Radzenie sobie ze stresem skoncentrowane na unikaniu 165
5.3. Rozwój osobowości a dysleksja 167
5.3.1. Samoocena i obraz siebie 167
5.3.2. Cechy osobowości osób z dysleksją 169
5.3.3. Poczucie kontroli 170
5.4. Dysleksja a kompetencje społeczne i przystosowanie 172
5.5. Dysleksja a zaburzenia rozwoju emocjonalnego 175
5.6. Podsumowanie 177
Blok Rozszerzający 5.1. Przykłady wadliwych postaw na podstawie wypowiedzi młodzieży na forach internetowych 180
Rozdział 6. Dysleksja w percepcji społecznej 181
6.1. Wiedza o dysleksji w różnych środowiskach 181
6.2. Postawy wobec dysleksji 191
Blok Rozszerzający 6.1. Skala postaw wobec dysleksji G. Krasowicz-Kupis 192
6.3. Podsumowanie 201
Rozdział 7. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 203
7.1. Dysleksja w Internecie 203
7.1.1. Dysleksja a użytkownicy Internetu 204
7.1.2. Zawartość stron internetowych poświęconych dysleksji 205
7.1.3. Wymiana informacji w Internecie 207
7.1.4. Strony internetowe Polskiego Towarzystwa Dysleksji 208
7.1.5. Podsumowanie 209
7.2. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 209
7.2.1. ICT a dysleksja w praktyce 210
7.2.2. Najważniejsze psychologiczne konsekwencje wykorzystania ICT
przez osoby z dysleksją 211
7.2.3. ICT a czytanie i pisanie 212
7.2.4. ICT a uczenie się 214
7.2.5. ICT a terapia dysleksji 215
7.2.6. Programy edukacyjne w polskiej praktyce terapeutycznej 216
7.2.7. Najważniejsze zasady doboru i wykorzystania ICT w dysleksji rozwojowej 217
7.2.8. Podsumowanie 218
Część czwarta. Problemy metodologiczne badań nad dysleksją 219
Rozdział 8. Metodologia badań naukowych nad zjawiskiem dysleksji 221
8.1. Wprowadzenie 221
8.2. Interdyscyplinarny charakter badań nad dysleksją 222
8.2.1. Badania z zakresu genetyki i neuronauk 222
8.2.1.1. Techniki neuroobrazowania 224
8.2.2. Badania z zakresu psycholingwistyki - język i kompetencje komunikacyjne 225
8.2.3. Badania z zakresu psychologii rozwoju 226
8.2.4. Badania z zakresu psychologii klinicznej 227
8.2.5. Badania z zakresu psychologii poznawczej 227
8.2.6. Badania z zakresu psychologii osobowości i psychologii społecznej 228
8.2.7. Podsumowanie 228
8.3. Stosowane procedury badawcze 228
8.3.1. Studia przypadków 230
Blok rozszerzający 8.1. Przykładowe analizy indywidualnych przypadków w opisie podtypów dysleksji 232
8.3.2. Badania porównawcze międzygrupowe . . . 233
8.3.3. Badania podłużne 237
Blok rozszerzający 8.2. Przykład organizacji badań podłużnych
nad uwarunkowaniami osiągnięć w czytaniu 238
8.4. Kontrowersje związane z badaniami nad dysleksją 238
8.4.1. Psychometryczny czy kliniczny charakter diagnozy 238
8.4.2. Problemy z trafnością doboru grup porównawczych 239
8.4.3. Rzetelność i trafność diagnozy 242
Blok rozszerzający 8.3. Analiza krytyczna metodologicznego aspektu badań Spionek (1970) 243
8.4.4. Częstość występowania dysleksji 244
8.4.4.1. Umiejętności czytania w grupie ll-klasistów- rozważania nad częstością występowania dysleksji w Polsce (badania własne) 246
8.5. Podsumowanie 248
Blok rozszerzający 8.4. Problemy z weryfikacją badań naukowych na przykładzie teorii deficytu wielkokomórkowego 250
Rozdział 9. Metodologia indywidualnej diagnozy dysleksji 251
9.1. Główne problemy związane z diagnozą dysleksji rozwojowej 251
9.1.1. Przedmiot diagnozy-definicje dysleksji 251
9.1.2. Wybór kryteriów diagnostycznych 254
9.1.2.1. Kryterium kliniczne-ocena czytania i pisania 254
9.1.2.2. Kryterium psychometryczne 255
9.1.3. Znaczenie badania inteligencji 257
9.1.3.1. Diagnostyczność skal Wechslera w diagnozie dysleksji
rozwojowej - badania własne 259
9.2. Podstawowe elementy i cele postępowania diagnostycznego 262
Blok rozszerzający 9.1. Elementy diagnozy dysleksji rozwojowej 263
9.3. Główne kierunki zaleceń postdiagnostycznych 265
Część piąta. Dysleksja rozwojowa jako zaburzenie komunikacji 267
Rozdział 10. Językowo-poznawcze korelaty dysleksji 269
10.1. O języku i mowie w definicjach 269
10.2. Pojęcie deficytu przetwarzania fonologicznego i jego zakres 271
10.2.1. Percepcja mowy 274
10.2.2. Problemy leksykalne osób z dysleksją 275
10.2.3. Pamięć werbalna u osób z dysleksją 275
10.2.4. Trudności w nazywaniu 278
10.2.5. Powtarzanie słów 281
10.3. Pojęcie świadomości językowej i jego zakres 282
10.3.1. Przejawy rozwoju metajęzykowego 283
10.4. Świadomość językowa a czytanie, pisanie i dysleksja 285
10.5. Podsumowanie 287
Rozdział 11. Dysleksja a komunikacja językowa 289
11.1. Komunikacja za pomocą mowy i za pomocą pisma 289
11.2. Komunikacja za pomocą pisma 290
11.3. Ryzyko dysleksji a rozwój mowy 291
Blok rozszerzający 11.1. Najważniejsze symptomy ryzyka dysleksji w rozwoju mowy 293
11.4. Gotowość do czytania i pisania 294
11.5. Model prognostyczny dla czytania i świadomości fonologicznej u dzieci polskich-badania własne 297
11.6. Objawy dysleksji jako zaburzenia komunikacji językowej 299
Blok rozszerzający 11.2. Przejawy deficytów językowych w dysleksji 301
11.7. Właściwości komunikowania się osób z dysleksją 302
Blok rozszerzający 11.3. Teksty pisane przez uczniów szkoły średniej z dysleksją rozwojową 303
11.7.1. Składnia osób z dysleksją 307
Blok rozszerzający 11.4. Bajki opowiadane przez dzieci dyslektyczne 308
11.7.2. Struktura semantyczna opowiadań w dysleksji 309
11.8. Podsumowanie 314
Zakończenie - dysleksja jako zaburzenie komunikacji językowej 315
Bibliografia 318
Wykaz skrótów 346
Indeks rzeczowy 349
Część pierwsza Pojęcie dysleksji 19
Rozdział 1. Dysleksja na tle trudności w uczeniu się 21
1.1. Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się 21
1.1.1. Kryterium rozbieżności 25
1.1.2. Kryterium heterogeniczności 26
1.1.3. Kryterium wyłączania 26
1.2. Typy specyficznych trudności w uczeniu się 27
Blok rozszerzający 1.1. Typy SLD według Rourke 29
1.3. Dysleksja jako specyficzne trudności w uczeniu się 31
Blok rozszerzający 1.2. Badania populacji z wyspy Wight 32
1.4. Dysleksja a dyskalkulia 36
1.5. Dysleksja a nadpobudliwość (ADHD) 40
1.6. Podsumowanie 44
Rozdział 2. Definicja dysleksji 46
2.1. Wprowadzenie 46
2.2. Definicje historyczne i/lub przełomowe 48
2.3. Definicje dysleksji stosowane w Polsce 52
2.4. Definicje współczesne - analiza porównawcza 54
Blok rozszerzający 2.1. Definicje dysleksji z ostatnich 10 lat 59
2.5. Definicja kryterialna czy opis kliniczny? 64
Blok rozszerzający 2.2. Opis dysleksji rozwojowej w ujęciu Marcina Szczerbińskiego 65
2.6. Obraz kliniczny dysleksji-objawy 67
Część druga. Mechanizmy i obraz kliniczny dysleksji 69
Rozdział 3. Przyczyny dysleksji 71
3.1. Pierwotne i wtórne przyczyny dysleksji rozwojowej 71
3.2. Najważniejsze teorie etiologiczne 72
3.2.1. Poglądy historyczne 72
3.2.2. Teoria genetyczna 74
Blok rozszerzający 3.1. Colorado Family Reading Study 79
3.2.3. Teorie neuroanatomiczne i neurofunkcjonalne 79
3.2.3.1. Badania anatomiczne szkoły bostońskiej i ich kontynuacja 80
3.2.3.2. Badania neurofunkcjonalne w dysleksji 84
3.2.4. Koncepcja deficytu wielkokomórkowego 89
3.2.4.1. System wielkokomórkowy a czytanie i pisanie 91
3.2.4.2. System wielkokomórkowy 93
3.2.4.5. Podsumowanie 93
3.2.5. Teoria deficytu móżdżkowego 95
3.2.6. Teoria hormonalna 97
3.2.7. Podsumowanie 99
3.3. Najważniejsze patomechanizmy dysleksji 100
3.3.1. Dysleksja jako skutek deficytów percepcyjno - motorycznych
(teoria Spionek) 100
3.3.2. Dysleksja jako skutek deficytów integracji percepcyjno-motorycznej (koncepcja Bogdanowicz) 104
3.3.3. Teoria deficytu werbalnego 106'
3.3.4. Teoria deficytu fonologicznego 109
3.3.4.1. Badania przekrojowe a deficyt fonologiczny w dysleksji 111
3.3.4.2. Rozwojowe badania longitudinalne a deficyt fonologiczny w dysleksji 112
3.3.4.3. Badania eksperymentalne skuteczności metod terapeutycznych a deficyt fonologiczny w dysleksji 112
3.3.4.4. Koncepcja deficytu reprezentacji fonologicznych Snowling 113
3.3.4.5. Podsumowanie 117
3.3.5. Teoria podwójnego deficytu 121
3.3.6. Teoria deficytu przetwarzania czasowego 126
3.4. Podsumowanie 129
Rozdział 4. Oblicza dysleksji rozwojowej 130
4.1. Różnice indywidualne w obrazie dysleksji 131
4.2. Najważniejsze typologie dysleksji 132
4.2.1. Dysleksja słuchowa i wzrokowa-klasyczna typologia Johnsona i Myklebusta 133
4.2.2. Dysleksja dysfonetyczna i dysejedetyczna Boder 135
4.2.3. Dysleksja typu P i typu L Bakkera136
4.2.4. Kliniczna typologia dysleksji Mattisa i współpracowników136
4.2.5. Dysleksja fonologiczna i powierzchniowa Castlesa i Colthearta oraz jej współczesne ujęcie 137
4.3. Dysleksja a płeć 142
4.3.1. Częstość występowania dysleksji a płeć 143
4.3.2. Podłoże neurobiologiczne różnic między płciami 144
4.3.3. Mechanizmy poznawcze i objawy dysleksji a pleć – badania własne 145
4.3.4. Pleć a radzenie sobie ze stresem dysleksji 150
4.3.5. Podsumowanie 150
4.4. Dysleksja a specyfika języka i systemu ortograficznego 151
4.5. Dysleksja a zdolności specjalne 153
Blok rozszerzający 4.1. Dysleksja a geniusz 153
4.6. Podsumowanie 158
Część trzecia. Dysleksja w kontekście społecznym 159
Rozdział 5. Związek dysleksji z funkcjonowaniem społeczno-emocjonalnym 161
5.1. Wprowadzenie 161
5.2. Dysleksja jako stres 163
5.2.1. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na zadaniu. 164
5.2.2. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na emocjach 165
5.2.3. Radzenie sobie ze stresem skoncentrowane na unikaniu 165
5.3. Rozwój osobowości a dysleksja 167
5.3.1. Samoocena i obraz siebie 167
5.3.2. Cechy osobowości osób z dysleksją 169
5.3.3. Poczucie kontroli 170
5.4. Dysleksja a kompetencje społeczne i przystosowanie 172
5.5. Dysleksja a zaburzenia rozwoju emocjonalnego 175
5.6. Podsumowanie 177
Blok Rozszerzający 5.1. Przykłady wadliwych postaw na podstawie wypowiedzi młodzieży na forach internetowych 180
Rozdział 6. Dysleksja w percepcji społecznej 181
6.1. Wiedza o dysleksji w różnych środowiskach 181
6.2. Postawy wobec dysleksji 191
Blok Rozszerzający 6.1. Skala postaw wobec dysleksji G. Krasowicz-Kupis 192
6.3. Podsumowanie 201
Rozdział 7. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 203
7.1. Dysleksja w Internecie 203
7.1.1. Dysleksja a użytkownicy Internetu 204
7.1.2. Zawartość stron internetowych poświęconych dysleksji 205
7.1.3. Wymiana informacji w Internecie 207
7.1.4. Strony internetowe Polskiego Towarzystwa Dysleksji 208
7.1.5. Podsumowanie 209
7.2. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 209
7.2.1. ICT a dysleksja w praktyce 210
7.2.2. Najważniejsze psychologiczne konsekwencje wykorzystania ICT
przez osoby z dysleksją 211
7.2.3. ICT a czytanie i pisanie 212
7.2.4. ICT a uczenie się 214
7.2.5. ICT a terapia dysleksji 215
7.2.6. Programy edukacyjne w polskiej praktyce terapeutycznej 216
7.2.7. Najważniejsze zasady doboru i wykorzystania ICT w dysleksji rozwojowej 217
7.2.8. Podsumowanie 218
Część czwarta. Problemy metodologiczne badań nad dysleksją 219
Rozdział 8. Metodologia badań naukowych nad zjawiskiem dysleksji 221
8.1. Wprowadzenie 221
8.2. Interdyscyplinarny charakter badań nad dysleksją 222
8.2.1. Badania z zakresu genetyki i neuronauk 222
8.2.1.1. Techniki neuroobrazowania 224
8.2.2. Badania z zakresu psycholingwistyki - język i kompetencje komunikacyjne 225
8.2.3. Badania z zakresu psychologii rozwoju 226
8.2.4. Badania z zakresu psychologii klinicznej 227
8.2.5. Badania z zakresu psychologii poznawczej 227
8.2.6. Badania z zakresu psychologii osobowości i psychologii społecznej 228
8.2.7. Podsumowanie 228
8.3. Stosowane procedury badawcze 228
8.3.1. Studia przypadków 230
Blok rozszerzający 8.1. Przykładowe analizy indywidualnych przypadków w opisie podtypów dysleksji 232
8.3.2. Badania porównawcze międzygrupowe . . . 233
8.3.3. Badania podłużne 237
Blok rozszerzający 8.2. Przykład organizacji badań podłużnych
nad uwarunkowaniami osiągnięć w czytaniu 238
8.4. Kontrowersje związane z badaniami nad dysleksją 238
8.4.1. Psychometryczny czy kliniczny charakter diagnozy 238
8.4.2. Problemy z trafnością doboru grup porównawczych 239
8.4.3. Rzetelność i trafność diagnozy 242
Blok rozszerzający 8.3. Analiza krytyczna metodologicznego aspektu badań Spionek (1970) 243
8.4.4. Częstość występowania dysleksji 244
8.4.4.1. Umiejętności czytania w grupie ll-klasistów- rozważania nad częstością występowania dysleksji w Polsce (badania własne) 246
8.5. Podsumowanie 248
Blok rozszerzający 8.4. Problemy z weryfikacją badań naukowych na przykładzie teorii deficytu wielkokomórkowego 250
Rozdział 9. Metodologia indywidualnej diagnozy dysleksji 251
9.1. Główne problemy związane z diagnozą dysleksji rozwojowej 251
9.1.1. Przedmiot diagnozy-definicje dysleksji 251
9.1.2. Wybór kryteriów diagnostycznych 254
9.1.2.1. Kryterium kliniczne-ocena czytania i pisania 254
9.1.2.2. Kryterium psychometryczne 255
9.1.3. Znaczenie badania inteligencji 257
9.1.3.1. Diagnostyczność skal Wechslera w diagnozie dysleksji
rozwojowej - badania własne 259
9.2. Podstawowe elementy i cele postępowania diagnostycznego 262
Blok rozszerzający 9.1. Elementy diagnozy dysleksji rozwojowej 263
9.3. Główne kierunki zaleceń postdiagnostycznych 265
Część piąta. Dysleksja rozwojowa jako zaburzenie komunikacji 267
Rozdział 10. Językowo-poznawcze korelaty dysleksji 269
10.1. O języku i mowie w definicjach 269
10.2. Pojęcie deficytu przetwarzania fonologicznego i jego zakres 271
10.2.1. Percepcja mowy 274
10.2.2. Problemy leksykalne osób z dysleksją 275
10.2.3. Pamięć werbalna u osób z dysleksją 275
10.2.4. Trudności w nazywaniu 278
10.2.5. Powtarzanie słów 281
10.3. Pojęcie świadomości językowej i jego zakres 282
10.3.1. Przejawy rozwoju metajęzykowego 283
10.4. Świadomość językowa a czytanie, pisanie i dysleksja 285
10.5. Podsumowanie 287
Rozdział 11. Dysleksja a komunikacja językowa 289
11.1. Komunikacja za pomocą mowy i za pomocą pisma 289
11.2. Komunikacja za pomocą pisma 290
11.3. Ryzyko dysleksji a rozwój mowy 291
Blok rozszerzający 11.1. Najważniejsze symptomy ryzyka dysleksji w rozwoju mowy 293
11.4. Gotowość do czytania i pisania 294
11.5. Model prognostyczny dla czytania i świadomości fonologicznej u dzieci polskich-badania własne 297
11.6. Objawy dysleksji jako zaburzenia komunikacji językowej 299
Blok rozszerzający 11.2. Przejawy deficytów językowych w dysleksji 301
11.7. Właściwości komunikowania się osób z dysleksją 302
Blok rozszerzający 11.3. Teksty pisane przez uczniów szkoły średniej z dysleksją rozwojową 303
11.7.1. Składnia osób z dysleksją 307
Blok rozszerzający 11.4. Bajki opowiadane przez dzieci dyslektyczne 308
11.7.2. Struktura semantyczna opowiadań w dysleksji 309
11.8. Podsumowanie 314
Zakończenie - dysleksja jako zaburzenie komunikacji językowej 315
Bibliografia 318
Wykaz skrótów 346
Indeks rzeczowy 349