Dane szczegółowe książki
Psychologia asocjalności i przestępczości nieletnich / Stanik, Jan M. (1943-)
Autorzy
Tytuł
Psychologia asocjalności i przestępczości nieletnich
Wydawnictwo
Katowice: Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, 2022
ISBN
978-83-61378-74-7
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wstęp 13
Część pierwsza
Podstawy teoretyczne analizy normalnej regulacji zachowań człowieka (NRO)
Rozdział 1
„Człowiek w sytuacji" - paradygmat psychologii poznawczej Tadeusza Tomaszewskiego (1910-2000) 21
1.1. Wprowadzenie 21
1.2. Sytuacja człowieka. Struktura sytuacji 22
1.3. Funkcje sytuacji 23
1.4. Niespecyficzne i specyficzne cechy sytuacji 25
1.5. Układ referencyjny „człowiek w sytuacji" 28
Rozdział 2
Psychologiczne a prawne podejście do analizy zachowania 31
Rozdział 3
Analiza tego, co w psychologii obiektywne, ogólne i konkretne. Rozważania metodologiczne 39
Rozdział 4
Rozwój procesów poznawczych i dorastanie społeczno-moralne a regulacja zachowania 45
4.1. Pojęcie rozwoju psychicznego 45
4.2 Rozwojowy charakter standardów i mechanizmów poznawczych,
Epistemologiczno-psychologiczna teoria rozwoju Jeana Piageta (1896-1980).... 49
4.2.1. Założenia strukturalistyczne teorii J. Piageta 49
4.2.2. Stadia rozwoju umysłowego 50
4.2.3. Rozwój społeczno-moralny 54
4.3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence' a Kohlberga (1927-1986) 57
4.3.1. Poziomy i stadia rozwoju społeczno-moralnego 57
4.3.2. Perspektywa aplikacji teorii Kohlberga na grunt psychologii
asocjalności (w tym przestępczości nieletnich) 65
4.3.3. Ułomne skutki desocjalizacyjne na tle koncepcji Lawerence'a
Kohlberga w świetle 59 badań empirycznych 66
4.4. Teoria zadań rozwojowych Roberta J. Havighursta (1900-1991) 69
4.4.1. Założenia ogólne 69
4.4.2. Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe 78
4.4.3. Negatywne skutki niepowodzenia w realizacji NZR - refleksje własne 79
4.5. Teoria społecznego uczenia się przez modelowanie Alberta Bandury 82
4.5.1. Założenia ogólne 82
4.5.2. Regulacja zachowań społeczno-moralnych a postulaty teoretyczne Alberta Bandury 86
Rozdział 5
Internalizacja wartości moralnych i norm postępowania a regulacja zachowania 91
5.1. Pojęcie wartości i standardów wartości 9 I
5.2. Normy postępowania a normy moralne 94
5.3. Sens podmiotowy normy moralnej a język 95
5.4. Co to znaczy „działanie normy”? 97
5.5. Geneza osobowościowej regulacji moralnej 99
5.6. Koncepcja normocentryczna rozwoju regulacji społeczno-moralnej Janusza Reykowskiego 100
5.7. Koncepcja regulacji społeczno-moralnej związanej z Ja (poczuciem własnej wartości) Shaloma Schwartza 102
Rozdział 6
Temperament jako neuropsychologiczna struktura regulacyjna osobowości 105
6.1. Pojęcie temperamentu 105
6.2. Dynamika i cechy temperamentu 107
6.3. Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Jana Strelaua 108
6.4. Temperament a zachowania przestępcze I 10
Rozdział 7
Empatia: struktura i funkcje regulacyjne 113
7.1. Wprowadzenie 113
7.2. Współczesne definicje empatii 117
7.3. Warunki socjalizacji i rozwój uczuć społecznych a kształtowanie się empatii 119
7.4. Pomiar empatii 121
7.5. Wewnętrzne i międzytestowe korelacje empatii 122
Rozdział 8
Osobowość jako centralny system regulacji i integracji zachowania 127
8.1. Pojmowanie osobowości w ujęciu poznawczym 127
8.2. Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym 128
8.3. Osobowość jako system wiedzy osobistej 130
8.4. Obraz własnej osoby (OWO): samoświadomość, sfery przedmiotowe
i perspektywy oglądu Ja 132
8.5. Psychologiczne automatyzmy w regulacji zachowania 134
Rozdział 9
Samoocena i samoakceptacja a sposób funkcjonowania społecznego 145
9.1. Pojęcie samooceny i samoakceptacji 145
9.2. Samoakceptacja i jej uwarunkowania w świetle badań własnych 150
9.3. Samoakceptacja a poczucie skuteczności - Ps (wg Bandury) 156
Rozdział 10
Funkcjonowanie emocji jako regulatora zachowań 159
10.1. Wprowadzenie 159
10.2. Pojęcie emocji 160
10.3. Cechy (komponenty) emocji 161
10.3.1. Pobudzenie emocjonalne 162
10.3.2. Znak oraz treść emocji 164
10.4. Nastroje i ich znaczenie regulacyjne 167
Część druga
Podstawy teoretyczne analizy asocjalno-przestępczego funkcjonowania człowieka
Rozdział 11
Wybrane socjologiczno-kryminologiczne teorie dewiacji i przestępczości 173
11. 1. Wprowadzenie 173
11.2. Orientacje kulturowe. Teoria zróżnicowanych powiązań Edvina H. Sutherlanda (1883-1950) 174
11.2.1. Wprowadzenie 174
11.2.2. Założenia teorii E.H. Sutherlanda 176
11.2.3. Druga wersja teorii zróżnicowanych powiązań i twierdzenia
podstawowe 177
11.2.4. Stosunek Sutherlanda do kompetencji i statusu teoretycznego
„przyszłej psychologii przestępczości" 188
11.3. Orientacje podkulturowe 190
1.3.1. Pojęcie podkultury i dewiacji społecznej 190
11.3.2. Koncepcja podkultur warstw niższych Waltera B. Millera 196
11.4. Teoria zróżnicowanych możliwości Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina 203
11.5. Teoria neutralizacji Greshema M. Sykesa i Dawida Matzy. W stronę eksplanacji psychologicznej 210
11.6. Koncepcje reakcji społecznej i psychospołeczne mechanizmy
stygmatyzacji społecznej 215
Rozdział 12
Psychologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 225
12.1. Wprowadzenie 225
12.2. Uwarunkowania przestępczości w świetle teorii Hansa Jurgena Eysencka (1916-1997) 226
12.2.1. Wprowadzenie 226
12.2.2. Introwersja - ekstrawersja (E) 227
12.2.3. Neurotyzm - neurotyczność (N) 229
12.2.4. Związki między wymiarem E i N z parametrami testu FCZ-KT (wg RTT) 232
12.2.5. Psychotyzm w świetle dotychczasowych danych 233
12.3. Psychologiczna konceptualizacja psychotyzmu - ujęcie własne 237
12.3.1. Psychotyzm a parametry RTT i PEN (wg analizy skupień k-średnich) 237
12.4. Taksonomiczna koncepcja przestępczości nieletnich Terrie E. Moffitt 243
12.5. Teoria stylu życia i myślenia przestępczego Glenna Dawida Waltersa 249
12.6. Teoria ogólnego napięcia Roberta Agnewa 258
12.7. Parcjalne, psychologiczne koncepcje przestępczości 265
12.7.1. Charakterystyka syndromu HIA/ADHD 265
12.7.2. Badania Dawida R Farringtona (HIA i CP) 268
12.8. Psychopatia a problemy asocjalności i przestępczości 273
12.8.1. Wprowadzenie 273
12.8.2. Badania Davida T Lykkena, Stanleya Schachtera i Bibba Latan’e 275
12.8.3. Chloropromazyna, lęk a kłamanie 281
12.8.4. Współczesne ujmowanie psychopatii 283
12.8.5. Genotyp i fenotyp psychopatii 286
12.9. Teoria przestępczości Michaela R. Gottfredsona i Travisa Hirschiego oraz jej weryfikacja empiryczna Estelli Romero 289
12.9.1. Wprowadzenie 289
12.9.2. Badania weryfikacyjne Estrelli Romero i zespołu 291
12.9.3. Międzyczynnikowa analiza wyników trzech testów samokontroli 294
Rozdział 13
Proces desocjalizacji i jego skutki psychologiczno-kryminologiczne 303
13.1. Rola rodziny w genezie niedostosowania społecznego 303
13.2. Niepowodzenia szkolne jako synergiczny zbiór czynników ryzyka
przestępczości nieletnich 313
13.3. Zjawisko przemocy szkolnej a asocjalność adolescentów 3 16
13.4. Rola grup podkulturowych w procesie desocjalizacji nieletnich 325
13.4.1. Wprowadzenie 325
13.4.2. Psychologiczne pojęcie grupy 326
13.4.3. Poszukiwanie grupy podkulturowej, jako pierwsza faza asocjalności nieletnich 332
13.4.4. Ideologia grupy dewiacyjnej (IGAD) 334
13.4.5. Funkcjonowanie w asocjalnych grupach podkulturowych jako parcjalny przedmiot badań psychologii kryminologicznej 338
Rozdział 14
Dewiacyjno-pasożytniczy tryb i styl życia 341
14.1. Pojęcie trybu życia 341
14.2. Asocjalny styl życia nieletnich jako nadrzędny konstrukt teoretyczny
niedostosowania społecznego NS 348
Rozdział 15
Psychologiczna charakterystyka dysfunkcjonalnej regulacja zachowania nieletnich 355
15.1. Wprowadzenie 355
15.2. Braki w przyjmowaniu perspektywy czasowej a ułomna regulacja osobowości 356
15.3. Procesy i mechanizmy motywacyjne osobowości asocjalnej 360
15.3.1. Wprowadzenie 360
15.3.2. Analiza procesów motywacyjnych dla potrzeb psychologii
kryminologicznej i sądowej 363
15.4. Pojęcie i rodzaje samokontroli 367
15.4.1. Wprowadzenie 367
15.4.2. Psychologiczno-poznawczy sposób pojmowania samokontroli 371
15.4.3. Przedmiot i przebieg samokontroli w NRO versus UROA 375
Rozdział 16
Ukierunkowanie aktywności przestępczej nieletnich 383
16.1. Analiza skupień k-średnich przestępstw pospolitych 383
16.2. Motywacje sterujące dokonywaniem trzech typów przestępstw pospolitych 386
Rozdział 17
Założenia konstrukcyjne modelu UROA 391
17.1. Wprowadzenie 391
17.2. Charakterystyka skal testu Multidimensional Test of Associal Cognitive Modules (MTACM) 393
Rozdział 18
Relacje między modułami UROA (wg MTACM) w grupach kryterialnych.
Weryfikacja empiryczna modelu UROA 401
Rozdział 19
Typy regulacji asocjalnego funkcjonowania nieletnich wg UROA 411
19.1. Psychologiczno-kryminologiczna syndromologia asocjalnej aktywności w ramach FAGP wraz z regulacją UROA 411
19.2. Analiza czynnikowa modułów UROA wg MTACM 413
19.3. Mechanizmy uwarunkowań modułów UROA według analizy ścieżek 417
Rozdział 20
Ustalenia badawcze, wnioski i podsumowanie 423
Bibliografia 433
Aneksy 455
Część pierwsza
Podstawy teoretyczne analizy normalnej regulacji zachowań człowieka (NRO)
Rozdział 1
„Człowiek w sytuacji" - paradygmat psychologii poznawczej Tadeusza Tomaszewskiego (1910-2000) 21
1.1. Wprowadzenie 21
1.2. Sytuacja człowieka. Struktura sytuacji 22
1.3. Funkcje sytuacji 23
1.4. Niespecyficzne i specyficzne cechy sytuacji 25
1.5. Układ referencyjny „człowiek w sytuacji" 28
Rozdział 2
Psychologiczne a prawne podejście do analizy zachowania 31
Rozdział 3
Analiza tego, co w psychologii obiektywne, ogólne i konkretne. Rozważania metodologiczne 39
Rozdział 4
Rozwój procesów poznawczych i dorastanie społeczno-moralne a regulacja zachowania 45
4.1. Pojęcie rozwoju psychicznego 45
4.2 Rozwojowy charakter standardów i mechanizmów poznawczych,
Epistemologiczno-psychologiczna teoria rozwoju Jeana Piageta (1896-1980).... 49
4.2.1. Założenia strukturalistyczne teorii J. Piageta 49
4.2.2. Stadia rozwoju umysłowego 50
4.2.3. Rozwój społeczno-moralny 54
4.3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence' a Kohlberga (1927-1986) 57
4.3.1. Poziomy i stadia rozwoju społeczno-moralnego 57
4.3.2. Perspektywa aplikacji teorii Kohlberga na grunt psychologii
asocjalności (w tym przestępczości nieletnich) 65
4.3.3. Ułomne skutki desocjalizacyjne na tle koncepcji Lawerence'a
Kohlberga w świetle 59 badań empirycznych 66
4.4. Teoria zadań rozwojowych Roberta J. Havighursta (1900-1991) 69
4.4.1. Założenia ogólne 69
4.4.2. Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe 78
4.4.3. Negatywne skutki niepowodzenia w realizacji NZR - refleksje własne 79
4.5. Teoria społecznego uczenia się przez modelowanie Alberta Bandury 82
4.5.1. Założenia ogólne 82
4.5.2. Regulacja zachowań społeczno-moralnych a postulaty teoretyczne Alberta Bandury 86
Rozdział 5
Internalizacja wartości moralnych i norm postępowania a regulacja zachowania 91
5.1. Pojęcie wartości i standardów wartości 9 I
5.2. Normy postępowania a normy moralne 94
5.3. Sens podmiotowy normy moralnej a język 95
5.4. Co to znaczy „działanie normy”? 97
5.5. Geneza osobowościowej regulacji moralnej 99
5.6. Koncepcja normocentryczna rozwoju regulacji społeczno-moralnej Janusza Reykowskiego 100
5.7. Koncepcja regulacji społeczno-moralnej związanej z Ja (poczuciem własnej wartości) Shaloma Schwartza 102
Rozdział 6
Temperament jako neuropsychologiczna struktura regulacyjna osobowości 105
6.1. Pojęcie temperamentu 105
6.2. Dynamika i cechy temperamentu 107
6.3. Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Jana Strelaua 108
6.4. Temperament a zachowania przestępcze I 10
Rozdział 7
Empatia: struktura i funkcje regulacyjne 113
7.1. Wprowadzenie 113
7.2. Współczesne definicje empatii 117
7.3. Warunki socjalizacji i rozwój uczuć społecznych a kształtowanie się empatii 119
7.4. Pomiar empatii 121
7.5. Wewnętrzne i międzytestowe korelacje empatii 122
Rozdział 8
Osobowość jako centralny system regulacji i integracji zachowania 127
8.1. Pojmowanie osobowości w ujęciu poznawczym 127
8.2. Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym 128
8.3. Osobowość jako system wiedzy osobistej 130
8.4. Obraz własnej osoby (OWO): samoświadomość, sfery przedmiotowe
i perspektywy oglądu Ja 132
8.5. Psychologiczne automatyzmy w regulacji zachowania 134
Rozdział 9
Samoocena i samoakceptacja a sposób funkcjonowania społecznego 145
9.1. Pojęcie samooceny i samoakceptacji 145
9.2. Samoakceptacja i jej uwarunkowania w świetle badań własnych 150
9.3. Samoakceptacja a poczucie skuteczności - Ps (wg Bandury) 156
Rozdział 10
Funkcjonowanie emocji jako regulatora zachowań 159
10.1. Wprowadzenie 159
10.2. Pojęcie emocji 160
10.3. Cechy (komponenty) emocji 161
10.3.1. Pobudzenie emocjonalne 162
10.3.2. Znak oraz treść emocji 164
10.4. Nastroje i ich znaczenie regulacyjne 167
Część druga
Podstawy teoretyczne analizy asocjalno-przestępczego funkcjonowania człowieka
Rozdział 11
Wybrane socjologiczno-kryminologiczne teorie dewiacji i przestępczości 173
11. 1. Wprowadzenie 173
11.2. Orientacje kulturowe. Teoria zróżnicowanych powiązań Edvina H. Sutherlanda (1883-1950) 174
11.2.1. Wprowadzenie 174
11.2.2. Założenia teorii E.H. Sutherlanda 176
11.2.3. Druga wersja teorii zróżnicowanych powiązań i twierdzenia
podstawowe 177
11.2.4. Stosunek Sutherlanda do kompetencji i statusu teoretycznego
„przyszłej psychologii przestępczości" 188
11.3. Orientacje podkulturowe 190
1.3.1. Pojęcie podkultury i dewiacji społecznej 190
11.3.2. Koncepcja podkultur warstw niższych Waltera B. Millera 196
11.4. Teoria zróżnicowanych możliwości Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina 203
11.5. Teoria neutralizacji Greshema M. Sykesa i Dawida Matzy. W stronę eksplanacji psychologicznej 210
11.6. Koncepcje reakcji społecznej i psychospołeczne mechanizmy
stygmatyzacji społecznej 215
Rozdział 12
Psychologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 225
12.1. Wprowadzenie 225
12.2. Uwarunkowania przestępczości w świetle teorii Hansa Jurgena Eysencka (1916-1997) 226
12.2.1. Wprowadzenie 226
12.2.2. Introwersja - ekstrawersja (E) 227
12.2.3. Neurotyzm - neurotyczność (N) 229
12.2.4. Związki między wymiarem E i N z parametrami testu FCZ-KT (wg RTT) 232
12.2.5. Psychotyzm w świetle dotychczasowych danych 233
12.3. Psychologiczna konceptualizacja psychotyzmu - ujęcie własne 237
12.3.1. Psychotyzm a parametry RTT i PEN (wg analizy skupień k-średnich) 237
12.4. Taksonomiczna koncepcja przestępczości nieletnich Terrie E. Moffitt 243
12.5. Teoria stylu życia i myślenia przestępczego Glenna Dawida Waltersa 249
12.6. Teoria ogólnego napięcia Roberta Agnewa 258
12.7. Parcjalne, psychologiczne koncepcje przestępczości 265
12.7.1. Charakterystyka syndromu HIA/ADHD 265
12.7.2. Badania Dawida R Farringtona (HIA i CP) 268
12.8. Psychopatia a problemy asocjalności i przestępczości 273
12.8.1. Wprowadzenie 273
12.8.2. Badania Davida T Lykkena, Stanleya Schachtera i Bibba Latan’e 275
12.8.3. Chloropromazyna, lęk a kłamanie 281
12.8.4. Współczesne ujmowanie psychopatii 283
12.8.5. Genotyp i fenotyp psychopatii 286
12.9. Teoria przestępczości Michaela R. Gottfredsona i Travisa Hirschiego oraz jej weryfikacja empiryczna Estelli Romero 289
12.9.1. Wprowadzenie 289
12.9.2. Badania weryfikacyjne Estrelli Romero i zespołu 291
12.9.3. Międzyczynnikowa analiza wyników trzech testów samokontroli 294
Rozdział 13
Proces desocjalizacji i jego skutki psychologiczno-kryminologiczne 303
13.1. Rola rodziny w genezie niedostosowania społecznego 303
13.2. Niepowodzenia szkolne jako synergiczny zbiór czynników ryzyka
przestępczości nieletnich 313
13.3. Zjawisko przemocy szkolnej a asocjalność adolescentów 3 16
13.4. Rola grup podkulturowych w procesie desocjalizacji nieletnich 325
13.4.1. Wprowadzenie 325
13.4.2. Psychologiczne pojęcie grupy 326
13.4.3. Poszukiwanie grupy podkulturowej, jako pierwsza faza asocjalności nieletnich 332
13.4.4. Ideologia grupy dewiacyjnej (IGAD) 334
13.4.5. Funkcjonowanie w asocjalnych grupach podkulturowych jako parcjalny przedmiot badań psychologii kryminologicznej 338
Rozdział 14
Dewiacyjno-pasożytniczy tryb i styl życia 341
14.1. Pojęcie trybu życia 341
14.2. Asocjalny styl życia nieletnich jako nadrzędny konstrukt teoretyczny
niedostosowania społecznego NS 348
Rozdział 15
Psychologiczna charakterystyka dysfunkcjonalnej regulacja zachowania nieletnich 355
15.1. Wprowadzenie 355
15.2. Braki w przyjmowaniu perspektywy czasowej a ułomna regulacja osobowości 356
15.3. Procesy i mechanizmy motywacyjne osobowości asocjalnej 360
15.3.1. Wprowadzenie 360
15.3.2. Analiza procesów motywacyjnych dla potrzeb psychologii
kryminologicznej i sądowej 363
15.4. Pojęcie i rodzaje samokontroli 367
15.4.1. Wprowadzenie 367
15.4.2. Psychologiczno-poznawczy sposób pojmowania samokontroli 371
15.4.3. Przedmiot i przebieg samokontroli w NRO versus UROA 375
Rozdział 16
Ukierunkowanie aktywności przestępczej nieletnich 383
16.1. Analiza skupień k-średnich przestępstw pospolitych 383
16.2. Motywacje sterujące dokonywaniem trzech typów przestępstw pospolitych 386
Rozdział 17
Założenia konstrukcyjne modelu UROA 391
17.1. Wprowadzenie 391
17.2. Charakterystyka skal testu Multidimensional Test of Associal Cognitive Modules (MTACM) 393
Rozdział 18
Relacje między modułami UROA (wg MTACM) w grupach kryterialnych.
Weryfikacja empiryczna modelu UROA 401
Rozdział 19
Typy regulacji asocjalnego funkcjonowania nieletnich wg UROA 411
19.1. Psychologiczno-kryminologiczna syndromologia asocjalnej aktywności w ramach FAGP wraz z regulacją UROA 411
19.2. Analiza czynnikowa modułów UROA wg MTACM 413
19.3. Mechanizmy uwarunkowań modułów UROA według analizy ścieżek 417
Rozdział 20
Ustalenia badawcze, wnioski i podsumowanie 423
Bibliografia 433
Aneksy 455