Dane szczegółowe książki
Psychologia ucznia i nauczyciela: podręcznik akademicki / Kowalik, Stanisław (1947-)
Autorzy
Tytuł
Psychologia ucznia i nauczyciela: podręcznik akademicki
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011
ISBN
978-83-01-16655-7
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Dla studentów pedagogiki i kierunków nauczycielskich, studentów innych kierunków, którzy starają się o uzyskanie uprawnień pedagogicznych, nauczycieli, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę, pedagogów i psychologów szkolnych, wychowawców.
Spis treści
pokaż spis treści
Wstęp 11
Rozdział 1
Psychologia w szkole. Zarys problematyki (Stanisław Kowalik) 13
1.1. Rozwój psychologii szkolnej 13
1.2. Zastosowania wiedzy psychologicznej w szkole 18
1.3. Użytkownicy wiedzy psychologicznej w szkole 23
1.4. Podsumowanie 29
Rozdział 2
Problemy uczniów i ich rozwiązywanie przez nauczycieli (Stanisław Kowalik) 30
2.1. Wprowadzenie 30
2.2. Wiedza jako regulator profesjonalnych działań nauczycieli 33
2.3. Problemy uczniów i ich klasyfikacje 40
2.4. Rozwiązywanie problemów uczniowskich przez nauczycieli 46
2.5. Optymalizacja pomocy udzielanej uczniom z trudnościami edukacyjnymi i wychowawczymi 57
2.6. Charakterystyka funkcjonalnego rozwiązywania problemów uczniowskich 61
2.7. Podsumowanie 69
Załącznik A. Pomiar poczucia jakości życia uczniów 70
Rozdział 3
Skuteczne uczenie się w szkole (Joanna Urbańska, Mariusz Urbański) 76
3.1. Wprowadzenie 76
3.2. Uwarunkowania skutecznego uczenia się 77
3.3. Konteksty uczenia się: lekcja 82
3.4. Uwarunkowania uczenia się i obszary wpływu nauczyciela 84
3.4.1. Uwarunkowania organizacyjne 84
3.4.2. Uwarunkowania motywacyjne 86
3.4.3. Uwarunkowania emocjonalne 88
3.4.4. Uwarunkowania komunikacyjne 90
3.5. Podsumowanie 91
Załącznik B. Jak doskonalić własne kompetencje dydaktyczne? 93
Rozdział 4
Trudności wychowawcze i ich rozwiązywanie w szkole (Dariusz Rosiński) 102
4.1. Wprowadzenie 102
4.2. Uczeń z trudnościami wychowawczymi 103
4.3. Trudności wychowawcze, problemy wychowawcze, zaburzenia zachowania a zaburzenia socjalizacji 107
4.4. Zaburzenia procesu socjalizacji i ich klasyfikacje 113
4.5. Wrażliwość nauczyciela na problemy wychowawcze uczniów 118
4.6. Interwencja nauczyciela w środowisku ucznia 124
4.7. Podsumowanie 126
Załącznik C. Skala Zaburzeń Socjalizacji 128
Rozdział 5
Adaptacja uczniów do warunków szkoły (Maciej Wilski) 134
5.1. Wprowadzenie - omówienie przypadku trudności adaptacyjnych 134
5.2. Charakterystyka procesu przystosowania oraz jego rodzaje 135
5.2.1. Pojęcie przystosowania 136
5.2.2. Adaptacja społeczna 137
5.2.3. Adaptacja zadaniowa 138
5.2.4. Adaptacja organizacyjna 139
5.3. Szkoła jako generator trudnych sytuacji dla ucznia 140
5.3.1. Relacja uczeń - inni uczniowie 141
5.3.2. Relacja uczeń - nauczyciel 142
5.3.3. Relacja uczeń - szkoła jako organizacja 143
5.4. Potencjał adaptacyjny dziecka 145
5.4.1. Zasoby biologiczne 146
5.4.2. Zasoby psychologiczne 148
5.4.3. Zasoby społeczne 150
5.5. Psychologiczne mechanizmy adaptacyjne - radzenie sobie ze stresem 151
5.6. Rola nauczyciela we wspieraniu adaptacji ucznia 155
5.7. Podsumowanie 160
Załącznik D. Rozmowa z uczniem jako forma pomocy psychologicznej 161
Rozdział 6
Ocena osiągnięć edukacyjnych uczniów {Remigiusz Koc) 169
6.1. Wprowadzenie - Ocena uczniów jako antidotum na wszystkie problemy w pracy nauczyciela - przykład niewłaściwej oceny osiągnięć szkolnych 169
6.2. Rodzaje i funkcje oceny osiągnięć ucznia 170
6.3. Percepcja i ocena własnych oraz cudzych osiągnięć 172
6.4. Źródła błędów i rozbieżności w ocenie osiągnięć ucznia 176
6.5. Wybrane metody zwiększenia trafności oceny osiągnięć ucznia przez nauczyciela 181
6.6. Pożądane i niekorzystne konsekwencje oceny osiągnięć ucznia 183
6.7. Główne zasady skutecznej oceny ucznia - zamiast podsumowania 187
Załącznik E. Alternatywne narzędzia pomiaru osiągnięć szkolnych - metoda portfolio 189
Rozdział 7
Konflikty w środowisku szkolnym (Remigiusz Koc) 192
7.1. Wprowadzenie 192
7.2. Konflikt w szkole - szansa czy zagrożenie? 193
7.3. Źródła konfliktów w środowisku szkolnym i główne style reakcji na konflikt 195
7.4. Dynamika sytuacji konfliktowej i wyznaczniki eskalacji konfliktu 202
7.5. Sposoby kierowania konfliktem na terenie szkoły 204
7.6. Sztuka prowadzenia negocjacji w środowisku szkolnym 205
7.7. Główne etapy negocjacji i czynniki wpływające na ich przebieg 207
7.8. Mediacje - optymalna metoda kierowania konfliktem w środowisku szkolnym 211
7.9. Co praktycznego wynika z rozważań nad konfliktami - podsumowanie 215
Załącznik F. Rozpoznanie sytuacji konfliktowych w środowisku szkolnym 217
Rozdział 8
Współpraca szkoły z rodzicami ucznia (Magdalena Miotk-Mrozowska) 220
8.1. Wprowadzenie 220
8.2. Rozwiązania dotyczące relacji szkoła-rodzice w Polsce i na świecie 221
8.3. Relacja interpersonalna nauczyciel-rodzice 224
8.4. Wzajemne postawy rodziców i nauczycieli 229
8.5. Komunikacja pomiędzy nauczycielem i rodzicem 233
8.6. Wyznaczniki interakcji nauczyciel-rodzice 239
8.7. Rola nauczyciela w usprawnieniu kontaktów szkoły z rodzicami 245
Załącznik G. Pięć przykazań wywierania skutecznego wpływu interpersonalnego 247
Rozdział 9
Nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne w procesie edukacji (Magdalena Miotk-Mrozowska) 250
9.1. Wprowadzenie 250
9.2. Nowe technologie w procesie edukacji 252
9.3. Pojęcie kapitału społecznego 256
9.4. Wykorzystywanie nowych technologii w procesie edukacji - rola nauczyciela 259
9.4.1. Pomnażanie kapitału społecznego przez zwiększanie dostępu do nowych
technologii w edukacji 259
9.4.2. Rozpowszechnianie i promowanie wiedzy na temat sposobów wykorzystywania nowych technologii wśród uczestników procesu edukacji 261
9.4.3. Kształtowanie jakości użytkowania nowych technologii w edukacji 263
9.4.4. Działania ukierunkowane na budowanie struktur społecznych bazujących na zaufaniu na każdym szczeblu procesu edukacji 265
9.5. Podsumowanie 269
Załącznik H. Zastosowania nowych technologii w pracy nauczyciela 271
Rozdział 10
Integracja uczniów niepełnosprawnych z uczniami pełnosprawnymi (Stanisław Kowalik) 274
10.1. Wprowadzenie 274
10.2. Zalety i wady integracji w szkole 275
10.3. Rodzaje integracji szkolnej 280
10.4. Integrująca kultura edukacyjna 286
10.5. Działalność psychologiczna w doskonaleniu integracji edukacyjnej 292
10.6. Podsumowanie 296
Załącznik I. Ocena wyuczalności dziecka niepełnosprawnego 298
Rozdział 11
Promocja szkoły i jej współpraca ze środowiskiem lokalnym (Remigiusz Koc) 303
11.1. Wprowadzenie 303
11.2. Szkoła nowo powstała i szkoła z tradycjami w społeczności lokalnej 304
11.3. Atrakcyjność szkoły dla przyszłych uczniów i ich rodziców 305
11.4. Szkoła jako organizacja ucząca się 307
11.5. Otoczenie szkoły 309
11.6. Relacje szkoły z otoczeniem - analiza z perspektywy koncepcji ekosystemu społecznego 311
11.7. Kształtowanie wizerunku i promocja szkoły w środowisku lokalnym 312
11.7.1 Wizerunek jako przedmiot oddziaływań PR 312
11.7.2. Proces tworzenia wizerunku szkoły 314
11.7.3. Techniki i narzędzia kształtowania wizerunku szkoły 317
11.7.3.1. Media relations - sztuka współpracy szkoły z mediami 317
11.7.3.2. Działalność pozaedukacyjna jako istotny element „poszerzenia” wizerunku szkoły w środowisku lokalnym oraz budowania relacji z otoczeniem 320
11.7.3.3. Lobbing - niezbędne narzędzie PR służące budowaniu pozycji szkoły w środowisku lokalnym 321
11.7.3.4. Kompleksowe planowanie PR szkoły 321
11.7.4. Wizerunek szkoły w sytuacjach kryzysowych 323
11.7.5. Współpraca z rodzicami jako narzędzie budowania trwałej relacji szkoły z otoczeniem 325
11.8. Podsumowanie 327
Załącznik J. Grupy fokusowe jako sposób diagnozy wizerunku szkoły oraz relacji z otoczeniem 329
Rozdział 12
Osobowość i specyficzne problemy psychologiczne nauczycieli (Maciej Wilski) 334
12.1. Wprowadzenie - trudności nauczyciela w realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych 334
12.2. Osobowość i kompetencje nauczyciela 336
12.2.1. Osobowość reaktywna 338
12.2.2. Osobowość dryfująca 340
12.2.3. Osobowość rozwojowa 341
12.3. Aspekt ideologiczny rozwoju osobowości nauczyciela - etyka i prestiż zawodu 344
12.4. Aspekt instytucjonalny rozwoju osobowości nauczyciela - środowisko zewnętrzne 350
12.4.1. Sztywność roli 351
12.4.2. Decyzyjność jednostki 353
12.4.3. Wsparcie społeczne 354
12.5. Aspekt indywidualny rozwoju osobowości nauczyciela - problemy psychologiczne i wypalenie zawodowe 356
12.5.1. Problemy psychologiczne 356
12.5.2. Wypalenie zawodowe 359
12.6. Podsumowanie 364
Załącznik K. Adaptacja grup Balinta na potrzeby nauczycieli 367
Bibliografia 372
Indeks osób 402
Indeks rzeczowy 412
O Autorach 416
Rozdział 1
Psychologia w szkole. Zarys problematyki (Stanisław Kowalik) 13
1.1. Rozwój psychologii szkolnej 13
1.2. Zastosowania wiedzy psychologicznej w szkole 18
1.3. Użytkownicy wiedzy psychologicznej w szkole 23
1.4. Podsumowanie 29
Rozdział 2
Problemy uczniów i ich rozwiązywanie przez nauczycieli (Stanisław Kowalik) 30
2.1. Wprowadzenie 30
2.2. Wiedza jako regulator profesjonalnych działań nauczycieli 33
2.3. Problemy uczniów i ich klasyfikacje 40
2.4. Rozwiązywanie problemów uczniowskich przez nauczycieli 46
2.5. Optymalizacja pomocy udzielanej uczniom z trudnościami edukacyjnymi i wychowawczymi 57
2.6. Charakterystyka funkcjonalnego rozwiązywania problemów uczniowskich 61
2.7. Podsumowanie 69
Załącznik A. Pomiar poczucia jakości życia uczniów 70
Rozdział 3
Skuteczne uczenie się w szkole (Joanna Urbańska, Mariusz Urbański) 76
3.1. Wprowadzenie 76
3.2. Uwarunkowania skutecznego uczenia się 77
3.3. Konteksty uczenia się: lekcja 82
3.4. Uwarunkowania uczenia się i obszary wpływu nauczyciela 84
3.4.1. Uwarunkowania organizacyjne 84
3.4.2. Uwarunkowania motywacyjne 86
3.4.3. Uwarunkowania emocjonalne 88
3.4.4. Uwarunkowania komunikacyjne 90
3.5. Podsumowanie 91
Załącznik B. Jak doskonalić własne kompetencje dydaktyczne? 93
Rozdział 4
Trudności wychowawcze i ich rozwiązywanie w szkole (Dariusz Rosiński) 102
4.1. Wprowadzenie 102
4.2. Uczeń z trudnościami wychowawczymi 103
4.3. Trudności wychowawcze, problemy wychowawcze, zaburzenia zachowania a zaburzenia socjalizacji 107
4.4. Zaburzenia procesu socjalizacji i ich klasyfikacje 113
4.5. Wrażliwość nauczyciela na problemy wychowawcze uczniów 118
4.6. Interwencja nauczyciela w środowisku ucznia 124
4.7. Podsumowanie 126
Załącznik C. Skala Zaburzeń Socjalizacji 128
Rozdział 5
Adaptacja uczniów do warunków szkoły (Maciej Wilski) 134
5.1. Wprowadzenie - omówienie przypadku trudności adaptacyjnych 134
5.2. Charakterystyka procesu przystosowania oraz jego rodzaje 135
5.2.1. Pojęcie przystosowania 136
5.2.2. Adaptacja społeczna 137
5.2.3. Adaptacja zadaniowa 138
5.2.4. Adaptacja organizacyjna 139
5.3. Szkoła jako generator trudnych sytuacji dla ucznia 140
5.3.1. Relacja uczeń - inni uczniowie 141
5.3.2. Relacja uczeń - nauczyciel 142
5.3.3. Relacja uczeń - szkoła jako organizacja 143
5.4. Potencjał adaptacyjny dziecka 145
5.4.1. Zasoby biologiczne 146
5.4.2. Zasoby psychologiczne 148
5.4.3. Zasoby społeczne 150
5.5. Psychologiczne mechanizmy adaptacyjne - radzenie sobie ze stresem 151
5.6. Rola nauczyciela we wspieraniu adaptacji ucznia 155
5.7. Podsumowanie 160
Załącznik D. Rozmowa z uczniem jako forma pomocy psychologicznej 161
Rozdział 6
Ocena osiągnięć edukacyjnych uczniów {Remigiusz Koc) 169
6.1. Wprowadzenie - Ocena uczniów jako antidotum na wszystkie problemy w pracy nauczyciela - przykład niewłaściwej oceny osiągnięć szkolnych 169
6.2. Rodzaje i funkcje oceny osiągnięć ucznia 170
6.3. Percepcja i ocena własnych oraz cudzych osiągnięć 172
6.4. Źródła błędów i rozbieżności w ocenie osiągnięć ucznia 176
6.5. Wybrane metody zwiększenia trafności oceny osiągnięć ucznia przez nauczyciela 181
6.6. Pożądane i niekorzystne konsekwencje oceny osiągnięć ucznia 183
6.7. Główne zasady skutecznej oceny ucznia - zamiast podsumowania 187
Załącznik E. Alternatywne narzędzia pomiaru osiągnięć szkolnych - metoda portfolio 189
Rozdział 7
Konflikty w środowisku szkolnym (Remigiusz Koc) 192
7.1. Wprowadzenie 192
7.2. Konflikt w szkole - szansa czy zagrożenie? 193
7.3. Źródła konfliktów w środowisku szkolnym i główne style reakcji na konflikt 195
7.4. Dynamika sytuacji konfliktowej i wyznaczniki eskalacji konfliktu 202
7.5. Sposoby kierowania konfliktem na terenie szkoły 204
7.6. Sztuka prowadzenia negocjacji w środowisku szkolnym 205
7.7. Główne etapy negocjacji i czynniki wpływające na ich przebieg 207
7.8. Mediacje - optymalna metoda kierowania konfliktem w środowisku szkolnym 211
7.9. Co praktycznego wynika z rozważań nad konfliktami - podsumowanie 215
Załącznik F. Rozpoznanie sytuacji konfliktowych w środowisku szkolnym 217
Rozdział 8
Współpraca szkoły z rodzicami ucznia (Magdalena Miotk-Mrozowska) 220
8.1. Wprowadzenie 220
8.2. Rozwiązania dotyczące relacji szkoła-rodzice w Polsce i na świecie 221
8.3. Relacja interpersonalna nauczyciel-rodzice 224
8.4. Wzajemne postawy rodziców i nauczycieli 229
8.5. Komunikacja pomiędzy nauczycielem i rodzicem 233
8.6. Wyznaczniki interakcji nauczyciel-rodzice 239
8.7. Rola nauczyciela w usprawnieniu kontaktów szkoły z rodzicami 245
Załącznik G. Pięć przykazań wywierania skutecznego wpływu interpersonalnego 247
Rozdział 9
Nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne w procesie edukacji (Magdalena Miotk-Mrozowska) 250
9.1. Wprowadzenie 250
9.2. Nowe technologie w procesie edukacji 252
9.3. Pojęcie kapitału społecznego 256
9.4. Wykorzystywanie nowych technologii w procesie edukacji - rola nauczyciela 259
9.4.1. Pomnażanie kapitału społecznego przez zwiększanie dostępu do nowych
technologii w edukacji 259
9.4.2. Rozpowszechnianie i promowanie wiedzy na temat sposobów wykorzystywania nowych technologii wśród uczestników procesu edukacji 261
9.4.3. Kształtowanie jakości użytkowania nowych technologii w edukacji 263
9.4.4. Działania ukierunkowane na budowanie struktur społecznych bazujących na zaufaniu na każdym szczeblu procesu edukacji 265
9.5. Podsumowanie 269
Załącznik H. Zastosowania nowych technologii w pracy nauczyciela 271
Rozdział 10
Integracja uczniów niepełnosprawnych z uczniami pełnosprawnymi (Stanisław Kowalik) 274
10.1. Wprowadzenie 274
10.2. Zalety i wady integracji w szkole 275
10.3. Rodzaje integracji szkolnej 280
10.4. Integrująca kultura edukacyjna 286
10.5. Działalność psychologiczna w doskonaleniu integracji edukacyjnej 292
10.6. Podsumowanie 296
Załącznik I. Ocena wyuczalności dziecka niepełnosprawnego 298
Rozdział 11
Promocja szkoły i jej współpraca ze środowiskiem lokalnym (Remigiusz Koc) 303
11.1. Wprowadzenie 303
11.2. Szkoła nowo powstała i szkoła z tradycjami w społeczności lokalnej 304
11.3. Atrakcyjność szkoły dla przyszłych uczniów i ich rodziców 305
11.4. Szkoła jako organizacja ucząca się 307
11.5. Otoczenie szkoły 309
11.6. Relacje szkoły z otoczeniem - analiza z perspektywy koncepcji ekosystemu społecznego 311
11.7. Kształtowanie wizerunku i promocja szkoły w środowisku lokalnym 312
11.7.1 Wizerunek jako przedmiot oddziaływań PR 312
11.7.2. Proces tworzenia wizerunku szkoły 314
11.7.3. Techniki i narzędzia kształtowania wizerunku szkoły 317
11.7.3.1. Media relations - sztuka współpracy szkoły z mediami 317
11.7.3.2. Działalność pozaedukacyjna jako istotny element „poszerzenia” wizerunku szkoły w środowisku lokalnym oraz budowania relacji z otoczeniem 320
11.7.3.3. Lobbing - niezbędne narzędzie PR służące budowaniu pozycji szkoły w środowisku lokalnym 321
11.7.3.4. Kompleksowe planowanie PR szkoły 321
11.7.4. Wizerunek szkoły w sytuacjach kryzysowych 323
11.7.5. Współpraca z rodzicami jako narzędzie budowania trwałej relacji szkoły z otoczeniem 325
11.8. Podsumowanie 327
Załącznik J. Grupy fokusowe jako sposób diagnozy wizerunku szkoły oraz relacji z otoczeniem 329
Rozdział 12
Osobowość i specyficzne problemy psychologiczne nauczycieli (Maciej Wilski) 334
12.1. Wprowadzenie - trudności nauczyciela w realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych 334
12.2. Osobowość i kompetencje nauczyciela 336
12.2.1. Osobowość reaktywna 338
12.2.2. Osobowość dryfująca 340
12.2.3. Osobowość rozwojowa 341
12.3. Aspekt ideologiczny rozwoju osobowości nauczyciela - etyka i prestiż zawodu 344
12.4. Aspekt instytucjonalny rozwoju osobowości nauczyciela - środowisko zewnętrzne 350
12.4.1. Sztywność roli 351
12.4.2. Decyzyjność jednostki 353
12.4.3. Wsparcie społeczne 354
12.5. Aspekt indywidualny rozwoju osobowości nauczyciela - problemy psychologiczne i wypalenie zawodowe 356
12.5.1. Problemy psychologiczne 356
12.5.2. Wypalenie zawodowe 359
12.6. Podsumowanie 364
Załącznik K. Adaptacja grup Balinta na potrzeby nauczycieli 367
Bibliografia 372
Indeks osób 402
Indeks rzeczowy 412
O Autorach 416