Dane szczegółowe książki

1. Środowiskowe uwarunkowania stanu zdrowia - syste-
matyzacja problematyki - Henryk Y'irschner . . . . . . . 13
1.1. Przegląd problematyki na tle historycznym . . . . . . . . . . . . 13
1.2. Klasyfikacja i ogólna charakterystyka czynników środowiskowych . . . . 15
2. Pojęcie zdrowia i jego ocena - Henryk Kirschner . . . . . 20
2.1. Definicja zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.2 Kryteria i ocena zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2.1. Kryteria subiektywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2.2. Kryteria obiektywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2.3. Kryteria społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3. Stan zdrowia jednostki i populacji . . . . . . . . . . . . . . . 25
3. Promocja zdrowia - Ryszard Gręboze~ski, Henryk Yirschner,
Tadeusz ,~anuszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.1. Niektóre uwarunkowania genezy i rozwoju promocji zdrowia . . . . . . 27
3.2. Podstawowe definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.3. Promocja zdrowia a "medycyna tradycyjna" . . . . . . . . . . . . 30
3.4. Cele promocji zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.5. Ważniejsze obszary działań promocji zdrowia . . . . . . . . . . . 35
3.6. Rola edukacji zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.7. Rola personelu medycznego w promocji zdrowia . . . . . . . . . . 41
3.8. Główne problemy i trendy rozwojowe promocji zdrowia . . . . . . . . 43
4. Środowisko bytowania - Tadeusz Mikulski, Henryk Kirschner,
Roman Lutyński, Romuald Dukat . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.1. Mikroklimat a zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.2. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego . . . . . . . . . . . . 48
4.2.1. Gazowe zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego . . . . . . . . . 48
4.2.2. Pyłowe zanieczyszczenia powietrza . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.2.3. Zanieczyszczenie biologiczne powietrza . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2.3.1. Obecność w powietrzu czynników biologicznych, stanowiących zagrożenie dla
zdrowia ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2.3.2. Ochrona powietrza przed skażeniem drobnoustrojami i jego odkażanie . . . 54
4.2.4. Przemiany zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym . . . . . . . . 55
4.2.5. Wpływ zanieczyszczeń gazowych i pyłowych powietrza atmosferycznego na or-
ganizm ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.3. Promieniowanie elektromagnetyczne . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.3.1. Pole elektromagnetyczne bardzo niskiej częstotliwości . . . . . . . . . 58
4.3.2. Promieniowanie radiowe i mikrofalowe . . . . . . . . . . . . . . 60
4.3.3. Promieniowanie podczerwone i widzialne . . . . . . . . . . . . . 61
4.3.4. Promieniowanie nadfioletowe . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.3.5. Promieniowanie jonizujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.4. Hałas i wibracje w środowisku . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.4.1. Źródła hałasu i wibracji w środowisku . . . . . . . . . . . . . . 67
4.4.2. Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na organizm ludzki . . . . . . . 68
4.5. Higiena wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4.5.1. Chrakterystyka wód wykorzystywanych przez człowieka . . . . . . . . 69
4.5.2. Zaopatrywanie ludności w wodę . . . . . . . . . . . - . . . . 73
4.5.3. Biologiczne skażenie wody i ścieków . . . . . . . . . . . . . . . 77
4.5.4. Usuwanie i unieszkodliwianie ścieków . . . . . . . . . . . . . . 79
4.5.5. Jakość wody pitnej a stan zdrowia ludności . . . . . . . . . . . . 80
4.6. Higiena gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
4.6.1. Właściwości gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
4.6.2. Szkodliwe czynniki gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.6.3. Skażenie biologiczne gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.7. Wymagania zdrowotne w planowaniu przestrzennym miast i osiedli . . . . 88
4.7.1. Planowanie przestrzenne miast i osiedli . . . . . . . . . . . . . . 88
4.7.2. Usytuowanie budynków mieszkalnych oraz ich otoczenie . . . . . . . . 91
5. Schorzenia środowiskowe - zbignieze~ ~ethon . . . . . . . 93
5.1. Zanieczyszczenie środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5.2. Zmiany mikroklimatyczne pomieszczeń . . . . . . . . . . . . . . 97
5.3. Zespół przewlekłego zmęczenia . . . . . . . . . . . . . . . . 98
5.4. Zespół długu czasowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
6. Bioklimatologia i biometeorologia- zbigniez~ ,~ethon . . . 101
6.1. Ogólna charakterystyka bioklimatu . . . . . . . . . . . . . . . 101
6.2. Podstawy biometeorologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
6.3. Bioklimat i warunki pogodowe w Polsce . . . . . . . . . . . . . 104
6.4. Bioklimat obszarów zurbanizowanych . . . . . . . . . . . . . . 106
6.5. Globalne zmiany klimatu (efekt cieplarniany) . . . . . . . . . . . . 107
6.6. Klimatoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
6.7. Aerozol biologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6.8. Patologia bioklimatyczna i biometeorologiczna . . . . . . . . . . . I10
7. Podstawy higieny i zachowania zdrowia człowieka
w klimacie tropikalnym - Roman Lutyński . . . . . . . . 115 7.1. Warunki klimatyczne i skutki zdrowotne . . . . . . . . . . . . . 115 7.2. Kwalifikacje zdrowotne kandydatów do pobytu w krajach o klimacie tropikal¬
8

nym, szczepienia ochronne, kontrola stanu zdrowia w czasie pobytu i po po¬wrocie z tropiku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Sanitarne warunki środowiskowe tropiku, zasady higieny bytowania, pracy i wypoczynku osób przyjezdnych . . . . . . . . . . .118
Higiena żywności i żywienia podczas pobytu w strefie klimatu tropikalnego . 120 Zakaźne oraz inwazyjne choroby tropikalne i zapobieganie im . . . . . . 124
8. Żywność, żywienie, odżywianie - Henryk Rafalski . . . . . 129
~.1. . Kryteria wyboru poźywienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
~.I.1. Zmysłowe rozpoznanie składników pożywienia . . . . . . . . . . . 130
8.1.2. Ośrodki kontroli i regulacji zapotrzebowania i zaspokojenia żywienio-
wego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
8.1.3. Doznania pokarmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
8.2. Rytmy zapotrzebowania i pokrycia żywieniowego . . . . . . . . . . 134
8.3. Normy - standardy żywienia, wyżywienia i stanu odżywienia . . . . . . 135
8.4. Charakterystyka produktów spożywczych . . . . . . . . . . . . . 138
8.5. Biologiczna wartość odżywcza pożywienia . . . . . . . . . . . . . 140
8.6. Składniki odżywcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
8.6.1. Żywieniowe znaczenie białek . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
8.6.2. Wartość biologiczna białek pożywienia . . . . . . . . . . . . . . 145
8.6.3. Żywieniowe znaczenie tłuszczów . . . . . . . . . . . . . . . . 147
8.6.4. Wartość odżywcza tłuszczów . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
8.6.5. Żywieniowe znaczenie węglowodanów . . . . . . . . . . . . . . 153
8.6.6. Wartość odżywcza węglowodanów . . . . . . . . . . . . . . . 155
8.6.7. Znaczenie żywieniowe witamin . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
8.6.8. Znaczenie żywieniowe mikroelementów . . . . . . . . . . . . . . 159
8.7. Substancje towarzyszące składnikom odżywczym w żywności . . . . . . 163
8.7.1. Pożyteczne substancje towarzyszące . . . . . . . . . . . . . . . 164
8.7.2. Antyodżywcze substancje naturalne . . . . . . . . . . . . . . . 166
8.7.3. Substancje obce w żywności . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
9. Higiena psychiczna - wybrane zagadnienia - ,~erzy
Tadeusz Marcinkoze~ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
9.1. Stres psychiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
9.2. Metody radzenia sobie ze stresem psychicznym . . . . . . . . . . . 171
9.3. Higiena snu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
9.4. Profilaktyka nerwic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
9.5. Uzależnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
9.5.1. Podstawowe pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
9.5.2. Klasyfikacja środków uzależniających . . . . . . . . . . . . . . 175
9.5.3. Narkomanie i uzależnienia lekowe . . . . . . . . . . . . . . . 176
9.5.3.1. Monitoring laboratoryjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
9.5.3.2. Zasady profilaktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
9.5.4. Profilaktyka alkoholizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
9.5.4.1. Działanie alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
9.5.4.2. Czynniki wpływające na rozwój uzależnienia od alkoholu . . . . . . . 181
9.5.4.3. Zalecenia profilaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
9.5.5. Nikotynizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
9.5.5.1. Zalecenia profilaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
9

10. Higiena okresu wzrastania i dojrzewania - Y'rystyna Diużnieze~ska
10.1. Etapy rozwoju .
10.2. Ocena rozwoju somatycznego .
10.3. Ochrona zdrowia dzieci w okresie prenatalnym i niemowlęcym . 10.3.1. Okres życia płodowego .
10.3.2. Okres noworodkowy . 10.3.3. Okres niemowlęcy .
10.4. Okres poniemowlęcy i wczesnego dzieciństwa . IO.S. Okres przedszkolny
10.6. Ochrona zdrowia dzieci w wieku szkolnym .
11. Higiena wieku podeszłego - Wojciech Pędich, Beata z. Wojszel . 11.1. Wiadomości wstępne .
11.1.1. Starzenie się, starość . 11.1.2. Teorie starzenia .
11.1.3. Wiek metrykalny a wiek czynnościowy .
11.2. Fizjopatologia starości
11.2.1. Starzenie się a homeostaza . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.2.2. Odmienności patologii
11.3. Żywienie w starszym wieku .
11.3.1. Dieta ludzi we wczesnej starości .
11.3.2. Dieta ludzi w późnej starości .
11.3.3. Niedobory pokarmowe . . . . . . . . . . . 11.4. Utrzymanie czystości .
11.4.1. Higiena osobista
11.4.2. Higiena otoczenia i styl życia .
11.4.3. Zaniedbania higieniczne .
II.S. Środowisko życiowe
11.5.1. Sprawność i aktywność życiowa . I1.S.2. Warunki bytowania
11.6. Profilaktyka geriatryczna
11.6.1. Zadania profilaktyki geriatrycznej
11.6.2. Pierwotna profilaktyka geriatryczna .
11.6.3. Wtórna profilaktyka geriatryczna ,
12. Ogólne zasady oceny zagrożenia w miejscu pracy
zbignieze~ ~ethon, Leszek zaborski, ~erzy Tadeusz Marcinkozc~ski
12.1. Zakres zadań medycyny zapobiegawczej w miejscu pracy .
12.2. Wartości normatywne stężeń i natężeń czynników szkodliwych . 12.3. Choroby zawodowe
12.4. Monitoring
12.5. Wypadkowość
12.6. Zagadnienia ergonomiczne w higienie pracy .
13. Środowisko pracy - Leszek zaborski, zbigniero ~ethon, Roman Lutyński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
13.1. Czynniki fizyczne w środowisku pracy , . . . . . . . . . . . . . 228
13.1.1. Praca w gorącym i zimnym mikroklimacie . . . . . . . . . . . . . 228
10

. I .1.1. Środowisko gorące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
.1.1.2. Środowisko zimne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
.1.2. Promieniowanie elektromagnetyczne . . . . . . . . . . . . . . . 234
...1.2.1. Promieniowanie podczerwone . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
..1.2.2. Promieniowanie nadfioletowe . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
?.1.2.3. Promieniowanie laserowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
3.1.3. Oświetlenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
13.1.3.1. Ważniejsze jednostki fotometryczne . . . . . . . . . . . . . . . 239
13.1.3.2. Wybrane zagadnienia z fizjologii widzenia . . . . . . . . . . . . . 240
13.1.3.3. Najczęściej stosowane źródła światła . . . . . . . . . . . . . . . 241
13.1.3.4. Ocena oświetlenia sztucznego . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
13.1.3.5. Ocena oświetlenia dziennego . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
13.1.4. Pola elektromagnetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
13.1.4.1. Wpływ na organizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
13.1.4.2. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi . . . . . . . . . . . 248
13.1.5. Prąd elektryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
13.1.5.1. Profilaktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
13.1.6. Drgania mechaniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . 251
13.1.6.1. Hałas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
13.1.6.1.1. Wpływ hałasu na organizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
13.1.6.1.2. Ochrona przed hałasem . . . . . . . . . . . . . . . . . - . 254
13.1.6.2. Infradźwięki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
13.1.6.3. Ultradźwięki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
13.1.6.4. Wibracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
13.1.6.4.1. Wibracja ogólna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . 256
13.1.6.4.2. Wibracja miejscowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
13.2. Czynniki chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
13.2.1. Metale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
13.2.2. Pyły organiczne i nieorganiczne . . . . . . . . . . . . . . . . 263
13.2.3. Gazy drażniące i duszące . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
13.2.3.1. Gazy drażniące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
13.2.3.2. Gazy duszące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
13.2.4. Rozpuszczalniki organiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
13.2.5. Tworzywa sztuczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
13.2.6. Pestycydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
13.3. Biologiczne czynniki patogenne . . . . . . . . . . . . . . . . 274
13.3.1. Patogeny pochodzące od ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
13.3.2. Patogeny pochodzenia zwierzęcego . . . . . . . . . . . . . . . 276
13.3.3. Patogeny pochodzenia roślinnego . . . . . . . . . . . . . . . . 280
14. Wybrane zagadnienia higieny i epidemiologii szpitalnej
Andrzej Grzybowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
14.1. Mechanizmy zakażeń związanych z pobytem w szpitalu; zakażenia szpitalne
i ich rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
14.1.1. Rodzaje zakażeń związanych z pobytem w szpitalu . . . . . . . . . . 285
14.1.2. Czynniki etiologiczne zakażeń związanych z pobytem w szpitalu . . . . . 289
14.2. Specyfika placówek medycznych o zwiększonym ryzyku wystąpienia zakażeń . 291
14.2.1. Kliniki (oddziały) transplantologii i chirurgii . . . . . . . . . . . . 291
14.2.2. Ośrodki ciągłej dializy otrzewnowej. Kliniki (oddziały) urologiczne . . . . 292
14.2.3. Oddziały intensywnej opieki medycznej (OIOM) . . . . . . . . . . . 294
14.2.4. Zakłady (oddziały) transfuzjologii, stacje krwiodawstwa oraz zakłady diagno-
styki laboratoryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
11

14.3. Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażeń objawowych u osób ekspono¬wanych na zakażenie w lecznictwie otwartym . . . . . . . . . . . . 300
15. Higiena morska - Z'bigniez~ ,~ethon . . . . . . . . . . . 302
15.1. Środowisko na jednostkach pływających . . . . . . . . . . . . . 303
15.2. Warunki klimatyczne i meteorologiczne . . . . . . . . . . . . . 304
15.3. Działalność zapobiegawcza i ratownicza . . . . . . . . . . . . . 305
15.4. Nurkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
16. Higiena lotnicza - zbignieze~ ~ethon . . . . . . . . . . . 310
16.1. Czynniki występujące podczas lotu . . . . . . . . . . . . . . . 311
16.2. Styl życia personelu latającego . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
16.3. Wypadkowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
17. Higiena sportowa - i~,'bignieze~ ~ethon . . . . . . . . . . . 317
17.1. Specyficzne zagrożenia stanu zdrowia sportowca . . . . . . . . . . 318
17.2. Stres i immunosupresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
17.3. Przetrenowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
17.4. Urazy sportowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
17.5. Specyficzne warunki środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . 322
17.6. Doping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Piśmiennictwo uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Załącznik 1. Przepisy prawne dotyczące ochrony zdrowia człowieka
i jego środowiska - Roman Lutyński . . . . . . . . . . 329 Załącznik 2. Podstawowe metody statystyczne - Leszek zaborski . . . 358
Skorowidz rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378