Dane szczegółowe książki

wodza • Wszędzie Suwoiow • Kobryńskie świątynie • Nagrobek Mickiewiczów • Milicyjny monaster i Pomnik Zwycięstwa • Stojąc na moście w Kobryniu • Dzieje Kanału Królewskiego • Na nowym cmentarzu

114
4. Gdzie szumi Dewajtis

Trudno rozpoznać dawny kościół... • Majątek Rodziewiczów • Pierwsze próby sławnej pisarki • Na komunistycznym indeksie • Szczegóły zaginionego bezpowrotnie świata • Lato 1915 • "Kraj zalewało coraz dziksze wojsko" • Obraz zwierzęcego, bezmyślnego pędu • Działalność społeczna Marii Rodzie-wiczówny • Opis hmszowskiego dworu • Pod sowiecką okupacją • Rozstanie z Polesiem • Co zostało w Hruszowej? • Miasteczko przedsiębiorczych Żydów • Zabytki Antopola

130
5. Gniazdo Wysłouchów

Facultas bibendi Wiktora Wysioucha • Piewca Polesia • Rytuał pierwszego siewu • Przy połowie wjunów • Portret Profesora z Perkowicz • "Ten pan był zawsze sprawiedliwy" • Dwór Wysłouchów • W lipowych alejach • Rodowe mauzoleum • Nieoczekiwany awans Drohiczyna • Gafa pana starosty • Jak "zawezwano" rabina • Szpetne budynki w stylu radzieckim

144
6. W poleskich dobrach Orzeszków

Poleskie lata wielkiej pisarki • "Dwór w Ludwinowie po staroświecku rządzony..." • Smętna kraina, bez wód przezroczystych..." • Portret powstańczego wodza • Koncentracja powstańców w Dziatkowiczach • "Legionik kobiecy" • Zwycięska bitwa pod Horkami • Rozsypka oddziału Traugutta • Pod groźbą szubienicy • Nowi właściciele Ludwinowa • "Stary Rosjanin rozumiał nasze uczucia" • Wieś pamięta Orzeszkową • Krótkie dzieje zameczku w Bielinie • W Lachowiczach i w Popinie • Pozostałości rezydencji w Zakozielu • Niezwykła kaplica • Jedna z najpiękniejszych cerkwi Polesia

162
7. Pod kopułami poleskich cerkwi

Cerkiewna typologia * Poleskie wsie • Kraj lasu, piasków, błota, ubogiego ludu
• Fundacje Pusłowskich w Chomsku • Żaber, czyli Zabierz • Krótka historia zamku Wiśniowieckich • Jedyne zwycięstwo konfederatów barskich • Hetman Ogiński przystępuje do walki • Ladowicze i Opól • Cerkiew w Drużyłowićzach
• Motolskie korzenie izraelskich polityków • Etnograficzne ciekawostki Motola
• Dorobek Skirmunttów • Tragiczny koniec dziedziców Mołodowa • Smutne pozostałości wspanialej rezydencji • Największy ośrodek przemysłowy Polesia
• Dawna fabryka i egzotyczne drzewa • Przodkowie wielkiego pisarza • Jeszcze dwie cerkwie

182
8. Janów Poleski

Jezuicki męczennik • Pośmiertne wędrówki poleskiego świętego • Ród wywodzący się od Dżyngis Chana • Tysiąc rysunków Napoleona Ordy • Piewca chwały minionej kultury • Na rynku w Janowie • Niezwykła procesja • Stara morwa na grobie • Ślady Ordów w Worocewiczach • Zabytkowa droga • Prawdziwie wielkopańska rezydencja • Park pełen urody i tajemnic • Pojezuicka kaplica • Cerkiew w Duboi


Spis treści, 197

9. Pińsk - poleska stolica

Złote czasy królowej Bony • Rzeź zbuntowanego miasta • "Ledwie domów kilkanaście zostało" • Zemsta Karola XII • Lobbing Mateusza Butrymowicza
• Promocja według najnowszych wzorów • Carskie represje • XIX-wieczny rozkwit miasta • Jak na holenderskim płótnie • "Ja ne czełowik, ja Pynczuk"
• Pińskie kontrakty • Flotylla wojenna z trzech motorówek • O włos stolica województwa • Ruch na pińskiej przystani • Jarmarki Poleskie • W walce z dwoma agresorami • Bitwa bolszewików z wieżą kościelną • Piętnaście minut na spakowanie • Brawurowa akcja "Ponurego" • Stolica meliorantów
• Jeden z największych obszarów błotnych w Europie • "Poleszuk ubiera się wcale porządnie..." • "Kwiatuszki poleskie" • Skąd się wzięli Poleszucy? • "Lud najdziwniejszy w Europie" • Poleskie gusła i przesądy • Białorusini, Małorusini czy "tutejsi"? • Spacer po Pińsku • Na miejscu dawnego zamku
• Dwie dzielnice, dwa nastroje • Kolegium jezuickie • Monumentalne gmachy pośród bagien • Najciekawsza ulica • Pińska katedra • Siedziba Butrymowiczów • Najwyższy budynek miasta • Tu był Karolin • Albrechtów i Leszcze * Warto zajrzeć na piński bazar • Kolorowe domki w otoczeniu ogródków • Kto spoczywa na pińskim cmentarzu? • Majątek Zapole • Dwóch męczenników z Kupiatycz • Nad Jeziorem Horodyskim • Klasztor w Horodyszczu • Chrzest bojowy Flotylli Pińskiej

10. Prypeć
244


Przystań pełna egzotyki • Osobliwe skrzyżowanie dróg wodnych • Największy z dopływów Dniepru • Wspaniała oaza dzikiej przyrody • Torfowiska, łąki, lasy • Fauna prypeckiego rezerwatu • Wioska, w której zatrzymał się czas
• "Bereźce powiatu stolińskiego" • "Szeroko rozlała Prypeć swoje wiosenne wody" • Noc na Prypeci • Cmentarz u ujścia Styru • Święte miejsca Poleszuków • Współczesne Dziady w poleskiej głuszy • Pradawne rytuały na mogiłach bliskich • Amazonka w miniaturze
11. Wyprawa na Zajasiołdzie
Na własnych nogach • Polska "wyspa" na Zajasiołdziu • Siedmioletnia walka o sprawiedliwość • "Powstanie łohiszyńskie" • Królowa Polesia • Mała ojczyzna Adama Naruszewicza • Wielki projekt hetmana litewskiego • Słynna fabryka fajansów • "Wszystko jest tu na miarę telechańską" • Cenny zabytek budownictwa hydrotechnicznego • Na najdzikszym odcinku kanału • "Ziemię przecina szlak szeroki..." • Wygonoszcza • Drugie największe jezioro Polesia • Wycieczka na Bagno Pogonią • Karasiowa uczta • Tajemnicze Wiado i Tupice • W gościnie u poleskiego wilka • Odgłosy bagien • Przez Puszczę Wiadotupicką • Kolejka do Telechan • Bagna po obu stronach, a droga niknie • Legendarna wieś Mitrycze • W poszukiwaniu przewodnika • "Cicha płaszczyzna pustyni błotnej" • Ostatni mieszkańcy Mitrycz • Nad Jeziorem Sporowskim • Szczupaki same skaczą do łodzi • Dziwni mieszkańcy Kokorycy
• Odwieczne gniazdo Szyrmów • Szacowna historia Zdzitowa • Partyzancka bitwa

293
12. Przez Zarzecze na Zahorynie

"Rzeki rozlewają się kreto i leniwie" • Łodzią pod drzwi dworu • We wspomnieniach rosyjskiego poety • Antropologiczna zagadka Kołb • Wodny la-

10 Spis treści


birynt między Prypecią a Styrem • Bóg wie, w którym kierunku płynie woda • Dwie walki oddziału Traugutta • Z mieszczan w chłopów • Garncarze z Horodna • Uroczysko Zamkowiszcze • Początki Stolina • Miasto na nad-horyńskiej skarpie • Stoliński kiermasz • Majątek Mankiewicze • Wspaniale urządzone apartamenty • Trudno uwierzyć, że nie został żaden ślad • Pięć kliometrów wezbranej rzeki

311
13. Błota Olmańskie

Największa posiadłość ziemska II Rzeczypospolitej • Niedoszły Park Natury • Armia Radziecka ratuje przyrodę • Bagna, które nie mieszczą się na mapie • Na przełaj przez poleskie mokradła • Jezioro Zasumińskie Wielkie • Czarna, zda się bezdenna woda • Poleski "Charon" • Odkrywamy relikt tundry • Barcie na śródbagiennych ostrowach • Sposób na niedźwiedzia • Przez lasy uroczyska Zasuminy • Setki zwęglonych, sterczących ku niebu pni • W sercu najdzikszego obszaru w Europie • Rezerwat "Bagna Olmańskie" • "Coś niesamowicie groźnego tchnęło z tych obszarów" • Zadziwiająca różnorodność bagiennej roślinności • Piętnaście kilometrów do "suchego lądu"! • Gulgot tokujących cietrzewi • Wyprawa do uroczyska Bohatyr • Wsłuchując się w odgłosy bagien • Finisz po pas w wodzie

334
14. Puszcza olchowa nad Lwa

Wilkołaki, lesowiki i wodziani • Bitwa pamiętana po trzystu latach • Hy-drogliserem po puszczańskich wodach • "Głowy w dół" - ryczy sternik • Legendarna puszcza olchowa • Tysiące złocistych kaczeńców • Nieoczekiwany koniec rzeki • Mozolny odwrót • Biwak na nasypie wąskotorówki
• Angielski generał w poleskiej głuszy • "Był bardziej polski od Polaków"
• Niewielka wysepka otoczona wodą i lasem • "Wracałem z Anglii w porze pękania lodów" • Jak odnaleźć główny nurt? • Szalony taniec Horynia • Letnia osada dla... świń • Ząb mamuta w nadbrzeżnej skarpie

352
15. Dawidgródek i Turów

Twarda ręka Janusza Radziwiłła • Dawidgródeckie buty z cholewami • Znowu potomkowie Tatarów • Atmosfera sennej kresowej mieściny • Straszne przeżycie recepcjonistki • Góra Zamkowa • Dzieje dawidgródeckiego zamku • Miasto pomiędzy trzema odnogami Horynia • Jedna z najcenniejszych cerkwi na Polesiu • Zabytkowy cmentarz w Chorsku • "Szlachta tu nie byle jaka" • Inny typ cerkwi • Remel • Wielemicze i Olpień • Wielkie skupisko szlachty zagrodowej • Rurykowicze w walce o władzę • Czterdzieści cerkwi średniowiecznego Turowa • Klasyk literatury staroruskiej • W ręku kniaziów Ostrogskich • Osiemnastowieczna afera gospodarcza • Zeznania Roman Rogińskiego • Walki polsko-bolszewickie • Armia generała Bałachowicza Słynny watażka zdobywa Turów • Kilkudniowa "niepodległość" Białorusi "Pokochacie Turów za jego niezwykłą ciszę" • Bajkowy koloryt miasteczka Fundamenty cerkwi i monumentalny pomnik • Cmentarz Boryso-Glebski Legendarna studnia o trzech dnach • Pomnik cara na Placu Czerwonym Krzyże, które przypłynęły rzeką • Przedmieścia "wielkiego Turowa"

386
16. W sercu Polesia

Czołgi zarośnięte drzewami • Futory Merlińskie • Pszczelarstwo transgra-niczne • Taniec lelków kozodojów • Torfowisko jak przysypane śniegiem •

Spis treści V


Sionka z pisklęciem w łapach • Czarne pnie sosen na krwawej plamie mchu
• Po obu stronach dziki, bezkresny mszar * Kąpiel w mokrych torfowcach
• Dzierżyńsk na krańcu cywilizacji • Puszczańska rzeka • Bardzo poleski obrazek • Uroczysko Kołki • Most jak w krajach tropikalnych • Poleskie techniki rybackie • Kolacja "po polesku" • Krzyże jak wiejskie baby

404
17. Prypecki Park Narodowy

"Łosie brodate, rysie bystre i wilki żarłoczne" • Sto kilometrów lasów i bagien • Prawdziwe królestwo ptaków • Obserwacje generała Żylińskiego • Poleszucy głębokiego Polesia • Ogromna różnorodność typów bagien • Kaczeńce jarzyły się niczym płonące znicze • Szczupaki grasują w kurniku • W poleskiej mini-zagrodzie • Szalejąca roślinność na nadprypeckich łęgach • Łąki - jakaż bujność i rozmaitość! • Przeprawa przez Prypeć

417
18. W Dereszewiczach i gdzie indziej

Dziedzice Dereszewicz... • ...I ich goście • Podchody do głuszca • "Niedźwiedź o charakterze złośliwym" • Dereszewicka rezydencja • "Prypeć cudna o każdej porze roku i dnia" • Sąsiedzi plądrują paląc • "Każdy brał i wynosił, co miał pod ręką" • Skarpa nad Prypecią • Domena Olelkowiczów i Chodkie-wiczów • Ludność o typie wybitnie tatarskim • "Różnorodność ryb złapanych była wielka" • Miasto na wysokiej skarpie • Do cerkwi na piwo • Dawna molenna staroobrzędowców • Setki krzepkich dębów • Skryhałów

435
19. Mozyrz i Polesie Mozyrskie

Siedziba starostwa grodowego * Jak szturmowano Mozyrz • Pogromca Kozaków • "Bitwa morska" pod Czarnobylem • "Bunt" oddziałów Balachowicza
• Murowane budynki należały do rzadkości • Chlubny wyjątek w radzieckiej architekturze • Zespół pobernardyński • Cystersi w Ciemnej Dolinie • Fabryka mebli w klasztorze • Kościół św. Michała Archanioła • Okolice Mo-zyrza • Luksusy na rzecznych statkach • Rezydencja w Barbarowie • Okazy z barbarowskiej oranżerii • "Horwattowie nie mieli ani rasy, ani urody" • Widok na dolinę rzeki • Na granicy strefy wysiedlenia • "Bardzo piękny pałac murowany" • Brama z dorycką kolumnadą • Trzecia rezydencja Horwattów
• Równi Habsburgom

458
20. Cień Czarnobyla

Gwóźdź do trumny imperium • Największa katastrofa jądrowa w historii • Ci, którzy ucierpieli • Nie stwierdzono zaburzeń genetycznych • "Samosioły" i "bieżeńcy" • Rezerwat radiacyjny • Czy w "żonie" jest niebezpiecznie? • Panorama Grzędy Mozyrskiej • Przez meandry Prypeci • Nie ma wielogłowych łosi • Poczarnobylskie zmiany ekologiczne • Miejscem najbardziej ożywionym wydaje się cmentarz • Krajobraz afrykańskiej sawanny • Szczygłowa Góra • Dziki buszują w obejściach • Spotkanie z czaplami białymi

475
21. Poleskie ostatki

Najstarsze ślady człowieka na Białorusi • Gród z X wieku • Napastnicy nie tknęli cudownego obrazu • "Dwie drogocenne świętości" • "Oto jakimi środkami osiągali jezuici swe cele..." • Jurewicki jarmark • Zespól pojezuicki w Jurewiczach • Matka Boska Jurewicka • Obiad z prawosławnym władyką

12 Spis treści


• Archeologiczne ciekawostki Jurewicz • Klęska Kozaka Hołoty • Borysowsz-czyzna • Trzysta egzotycznych gatunków • Patriotyczny dziedzic Chojnik • Chojnicka rezydencja • Wieś na skraju "żony" • Uroczystość w Rudakowie • Badacz Polesia Rzeczyckiego • Czy zostało coś w Ostrohladach7 • Początek kariery Dymitra Samozwanca • W Brahiniu nie ma zabytków • "Hrabstwo
horodyszczańskie"
498
22. Na transpoleskich magistralach
Żytkowicze • Jezioro Kniaź, czyli Żyd • "Lud tu niski, rudy, z małymi brodami" • Stepowy relikt na bagnach • Kraj posępnych lasów i ponurych, nieufnych ludzi • Trawa, pod którą czai się śmierć • Z kępy na kępę • Lenin z XVI wieku • Domy na palach • Potężna dziura w ziemi • Tragedia Sitnicy • Cerkiew o harmonijnej sylwetce • Czaple uroczysko u ujścia Łani • Łachwa • O krok od Śmierci • Tabor na Przewozie Łachowskim • "Skórzane miasteczko" • Rzymskie brewerie Krzysztofa Szczytta • "Forteca" kresowego oryginała • Ślady przeszłości w Kozangródku • Mogiła Owidiusza
• Przypadkowa kariera Łunińca • Udana akcja komunistycznych dywersan-tów • Jeden z najrzadziej zaludnionych zakątków Polesia • Druccy-Lubeccy z Łunina • Doświadczalny poligon meliorantów • Dziatłowicze • Sianokosy po kostki w wodzie • Ostatnie na Polesiu prykłady • Dwór w Oharewiczach
• Pierwsza prawdziwa magistrala transpoleska • Rodzinna wieś warszawskiej Syrenki • Poetka i konspiratorka • Krajobraz coraz bardziej urozmaicony • Bitwa pod Miłowidami • Dwie mogiły z 1863 roku • Iwacewicze

536
. Kosów, Mereczowszczyzna i Bereza

Stolica powiatu bez praw miejskich • Partyzanci walczą z "pańską Polszą" • Skromne zabytki Kosowa • Rodzinny dwór Naczelnika • Miejsce wygląda bardzo smutno • Imponująca ruina w Mereczowszczyźnie • Rezerwaty bobrowe nad Zygulanką • Rzeka o prawdziwie poleskim charakterze • Jedyna kartuzja w Wielkim Księstwie Litewskim • Stulecie wojen • Po likwidacji zgromadzenia • Ponura sława Berezy • Bicie oficjalne i prywatne • Bereskie świątynie • Została tylko ruina wieży • Pośmiertne losy Sapiehów • Wśród pozostałości klasztoru • Świetność rezydencji Pusłowskich • Co ocalało w Piaskach? • Neogotyckie bramy i park krajobrazowy • Miejsce ostatniego spoczynku sławnego ministra • Wyspa ludności katolickiej • W dolinie Jasioldy • Zapomniana bitwa • Pomiędzy Polesiem a Puszczą Białowieską • Raj wydr pod Zaprudami • Zniweczone uroczysko Turosa • Czar Polesia działa!

565
574
575
582
593
Literatura
Źródła kartograficzne
Wykaz ilustracji
Skorowidz nazwisk
Skorowidz nazw geograficznych